Money makes the world go round. Op dit moment loopt het eerder vierkant. Tot zover een oude waarheid dus. Alles is aan herziening toe in deze dagen, zelfs gezegdes en spreuken. Ik hoorde het auteur Charles Eisenstein gisteren in een documentaire nog zeggen: “We often talk about change, but we mostly don’t understand how deep these changes have to go.” Er zal niet een beetje opgelapt moeten worden, links en rechts. Nee, gebeurtenissen allerhande laten zien dat er in veel diepere lagen gewroet zal moeten worden. Op alle vlakken. Ook op vlak van geld.
I love Eisenstein. Hij is mijn maatje deze dagen. Zijn dikke boek Sacred Economics (Een economie van verbinding) liegt er niet om. Ik lees traag, veel te traag naar mijn zin, maar in deze komt het goed uit. In zijn boek staan namelijk veel gedachten. Die wil ik rustig proeven. Ze tergend langzaam in mijn mond laten draaien zoals een zoete karamel en me ondertussen afvragen of de smaak goed blijft en ik hem kan vermengen met mijn eigen gedachtegoed voor ik bereid ben te slikken.
We hebben een economie van scheiding. Die gaat ervan uit dat 'meer voor jou minder voor mij' betekent. Laat de wedren dus maar beginnen...
Hij verwoordt wat ik al langer voel en ik niet alleen: we hebben op dit moment een economie van scheiding. Die gaat ervan uit dat ‘meer voor jou, minder voor mij’ betekent. Dat past perfect in het mensbeeld dat we hebben sinds the survival of the fittest en sinds de ontdekking van the selfish gene. Een mensbeeld dat elk organisme ziet als een groep onderdelen die met elkaar in strijd gaan voor hun eigen overleving. Laat die wedren dus maar beginnen. Hoe ver dat kan gaan, daar worden we in stijgende mate getuige van. Als de grootste, snelste, krachtigste moet overwinnen, zijn we straks allemaal deel van Google of Amazon en onderhevig aan de wetten van de Chinezen. Tenminste, als we kracht meten in termen van geld en aantal. Dat is wat we vooralsnog doen.
Terwijl er een heel andere beweging aan de gang is, zegt Eisenstein, en lang niet alleen hij. Ook Rutger Bregman heeft er net een bestseller over geschreven, net als Dirk Van Duppen die ik daar enkele jaren geleden over interviewde. De bioloog Jean-Baptiste de Lamarck zei eeuwen geleden al dat niet de fitste mens zou overleven, maar hij die het best kan samenwerken. Gek genoeg zijn ook in de velden van de biologie, psychologie, antropologie, neurologie – en straks dus hopelijk ook economie – steeds meer onderzoeken die aangeven dat we in wezen sociale wezens zijn, en dat de theorie van scheiding geen feit is, maar deel van een ideologie of overtuiging die ons lange tijd gediend heeft. Maar nu dus niet meer.
Ook niet op vlak van geld. Geld laat de wereld 'ronddraaien', in de zin dat het een onzichtbare kracht is die alles aanstuurt. Almachtig en alomtegenwoordig. De nieuwe god dus, bijna letterlijk. Wie geld heeft, kan vrij bewegen. Wie er geen heeft, wordt geblokkeerd. In vele opzichten. Misschien wil je zelf graag iets in de wereld zetten maar belet het feit dat je er niet van kan leven je om het werkelijk te doen. En ga je daarom uren kostbare tijd steken in een job die je niet echt bezielt en je integendeel misschien laat afvragen ‘waar je in godsnaam mee bezig bent’.
We hebben ons hele leven en de wereld georganiseerd vanuit dat idee van scheiding. Wat als we alles nu eens gingen herdenken vanuit de idee van verbinding?
We hebben ons hele leven en de wereld georganiseerd vanuit dat idee van scheiding. En dat toont zich in alles. Om te beginnen hebben we lichaam en ziel gescheiden en daarom hebben we een wereld gecreëerd die zielloos, vervreemdend, goddeloos en onnatuurlijk is. Willen we weer een bezielde wereld creëren, dan moeten we de ziel weer meenemen in de materie. Bezielde zaken zijn zaken die uniek zijn, waar je je energie en passie en creativiteit en wezen hebt ingestoken. Niet de massaproductie waar we onszelf nu mee bestoken, de eenheidsworst. Datgene wat zogezegd goed is ‘voor de massa’. Maar wie is dit massa? Jij en ik en de buren, toch? En waar heb jij het meest plezier aan: een tomaat die je samen met je zoontje hebt gevoed, begoten, gekoesterd en zien groeien tot een veelvormige tomaatdraak, of de standaardronde versie uit de supermarkt? En vooral: wat is jou het meest waard?
Gek genoeg is datgene wat ons het meest waard is ons gratis gegeven. Letterlijk. We beginnen dit leven niet als aanvallende pack-mannetjes, maar als dankbare wezens die het leven, een moeder en moedermelk en de planeet met alles wat erop groeit ontvangen, aldus Charles Eisenstein. Van daaruit zijn we als mens spontaan geneigd daar iets voor terug te willen doen. Zo is de economie ook ontstaan, lang lang geleden. Als een gift economy. Een economie van het geschenk. Met het doel verbinding en vrede tussen mensen en clans teweeg te brengen.
Hoe zou het zijn om daar weer wat mosterd te gaan halen? In een economie waarin we niet pakken, maar het beste geven van onszelf. Niet als ‘hardwerkende Vlaming’ – een term uit de 20ste of zelfs 19de eeuw die ik bijna niet meer kan horen – maar als gulle, creatieve Vlaming. En Waal, en Belg, en Europeaan, en mens, for that matter. We zien onszelf graag als mooie, waardevolle mensen, las ik ergens in het boek van filosoof Ruben Mersch. Wel, hoe zouden wij ons met z’n allen het liefst zien: als iemand die zijn rug breekt over het zware werk, of als iemand die zoveel in zich heeft dat hij gul kan geven? Ik zou het wel weten.
Hoe zouden wij ons met z’n allen het liefst zien: als iemand die zijn rug breekt over het zware werk, of als iemand die zoveel in zich heeft dat hij gul kan geven? Ik zou het wel weten.
Ik lees in de krant dat de acteurs boos zijn omwille van de besparingen in de sector. Michaël Pas laat als spreekbuis van zich horen. En terecht. Het is de zoveelste beknibbelronde op hun budget en nu beginnende artiesten worden beroofd van meer dan de helft van hun subsidies, wordt kunst en talent in de kiem gesmoord. Letterlijk. Als de bron opdroogt, kan zelfs het jongste sprietje niet groeien. En vergeet dan dat je volgroeide planten krijgt. Niet alles wordt gemaakt met een druk op de knop van een machine. Dat willen we wel eens vergeten.
Maar er is meer aan de hand, want acteurs en kunstenaars zijn het meest in touch met dat diepe verlangen dat in ons zit om bezield te creëren. Een verlangen dat niet ingespoten is in de links-intellectualist, maar in de mens tout court. Een mens floreert als hij zijn eigen talenten mag inzetten in het samenlevingsspel en daarvoor gewaardeerd wordt. Een mens wordt happy als hij creatief mag zijn en iets mag bedenken dat oplossing biedt of gewoon deugd doet om naar te kijken. Hoe simpel ook. Dat doen geeft zoveel voldoening dat je het gratis zou doen, als je intussen gewoon kon leven. En niet alleen zou je het gratis doen, je zou het goed doen. Met vuur en hartstocht. Met hart en ziel. Omdat het uit jezelf stroomt.
Hoe moet dat – vraagt deze nieuwe generatie zich af – in deze wereld waar geld de motor van alles blijkt te zijn, als er geen geld is? M.a.w. als er geen waarde wordt gehecht aan datgene wat in wezen voor ons de meeste waarde heeft? Heb je geen geld, dan valt de productiviteit stil, merkt Eisenstein terecht op. Gebrek aan geld dooft onze geestdrift. Onze reden van zijn. Onze mooiste inbreng aan de samenleving, namelijk datgene wat in een flow uit ons stroomt als we het de ruimte geven. Onze eigen authentieke creaties – waarin geïnspireerde bedenkingen en oplossingen zitten voor de tijden waarin we leven. En dat is wat de acteurs willen zeggen. You’re killing us. En samen met ons datgene in de mens waar wij symbool voor staan.
Dat is wat de protesterende acteurs willen zeggen. You’re killing us. En samen met ons datgene in de mens waar wij symbool voor staan.
Nadenken over geld, wat het is, en hoe we het willen gebruiken en laten stromen, betekent dat we ons buigen over de vraag: hoe kunnen we ervoor zorgen dat we onze creativiteit, nog steeds onze grootste gift aan de gemeenschap, kunnen blijven laten stromen? Hoe kunnen we geld zo gaan benaderen dat onze rijkste bron niet drooggelegd wordt?
En vooral: hoe kunnen we met geld omgaan zodat ‘meer voor mij’ niet langer ‘minder voor jou’ betekent, maar wat een ambachtelijke schoenmaker of een professionele verhalenverteller echt wel weet: ‘meer voor jou is ook meer voor mij’.
Een doordenker van formaat. 'Hoe meer je geeft, hoe meer je zal krijgen', zegt plotseling een stemmetje ergens diep in mij. En ook: 'In silence you receive.' Ik proef ook deze gedachten en savoureer ze, kritisch. Hm, niet slecht, bedenk ik als ik doorslik, dat smaakt naar meer.
