Hoe meer er de laatste tijd om me heen gepraat, gedacht en geschreven wordt – hoe meer ik lijk stil te vallen. Hoe meer gedachten ik hoor, hoe minder ik zelf lijk te weten wat te denken. Dus lees en denk ik maar niet te veel, en observeer ik ondertussen aandachtig het leven. Mijn partner is een boek aan het lezen over Advaita Vedanta, een oosterse filosofie over non-dualiteit die zegt dat je niets bent, en tegelijk ook alles. Hij vindt het een rotboek, en toch kan hij het niet laten om er telkens weer passages in te lezen. Als ik hem vraag wat erin staat, valt het hem moeilijk dat uit te leggen, maar de essentie is telkens dezelfde: laat alle verhalen los en neem het leven neutraal waar zoals het is. ‘Het is geen theorie die je kan uitleggen,’ zegt hij nog, ‘je moet het ervaren.’ Ik zou het boek waarschijnlijk na één pagina hebben weggelegd; wat ik niet ervaar, kan ik niet onthouden. En toch… met dat loslaten van verhalen kan ik wel iets. Ook al is storytelling geweldig in tegenwoordig, onze innerlijke stories zetten ons ook soms vast. Soms zo dat we er drama’s van maken, die al onze aandacht opslorpen en die we eindeloos in conflict laten gaan met andere verhalen. Of ze beperken en herleiden ons tot één gegeven, terwijl we veel meer zijn dan dat. Inderdaad: alles en niets.
Al rijdend in onze camper besef ik dat mijn huidige stukje leven daarover lijkt te gaan: de gekende verhalen en ingeslepen verwachtingen loslaten – om te ontdekken welk verhaal het leven me spontaan wil vertellen.
Al rijdend in onze camper – op de Franse route nationale, mijn blote voeten op het dashboard – besef ik ineens dat mijn huidige stukje leven daarover lijkt te gaan: de gekende verhalen en ingeslepen verwachtingen loslaten – om te ontdekken welk verhaal het leven me spontaan wil vertellen. Of dat laatste advaitavedantisch correct is, laat ik in het midden, maar mij spreekt het wel aan: wat wil ik dat er gebeurt, versus: wat gebeurt er ondertussen werkelijk?
Vrij van materie en verplichtingen zouden mijn vriend en ik kunnen dromen van verre reizen – meanderend door Europa, zoals Rudi Vranckx dat nu aan het doen is, onderzoekend wat corona met de wereld heeft gedaan. Niet dat ik dat niet boeiend vind, in tegendeel, ik wil Rudi's parcours zeker volgen. Maar het is zijn verhaal, het is zijn ding om te doen – niet het onze. Wat hebben wij te doen? Waar leidt het leven ons als vanzelf naartoe? Wat vertelt ons leven ons, als we het verhaal niet zelf vertellen, maar laten ontstaan?
Als ik ons traject de laatste weken waarneem, dan zie ik dat onze camper telkens weer naar België en Nederland lijkt te rijden. Hoe we ook proberen de landsgrenzen te overschrijden, steeds weer merken we dat kleine dingen des levens ons weer naar de lage landen brengen: mama die na onze gezamenlijke trip in Frankrijk weer thuisgebracht moet worden omdat ze – begrijpelijk – toch liever niet met de trein terugreist. Mijn poes die bij een vriendin logeert, maar daar problemen geeft en mijn aandacht vraagt. De camper die even terug naar de homebase moet omdat er iets technisch hersteld moet worden. Blijkbaar hebben we het toch op dit grondgebied te zoeken, concluderen mijn vriend en ik – of zo lijkt het leven ons toch te vertellen, als we neutraal waarnemen wat er gebeurt. Niet altijd leuk, want in onze fantasie zaten we al in Toscane of in Andalucia of in Zuid-Engeland. Met onze geest kunnen we van alles verzinnen wat we graag willen doen. En toch vertelt het leven zelf een ander, eigenzinnig verhaal. Je kan je daar hardnekkig tegen verzetten – en zo het lot een beetje tarten. Of je kan neutraal achterover leunen en kijken waar die onverwachte weg heen leidt.
Misschien brengt die me wel bij iets wat ik al lang zoek?
Ik kijk naar mensen die van alles aan het ondernemen zijn. Ik zie ook dat de wereld dat nodig heeft, juist nu. Achterover leunen lijkt wel het laatste wat nodig is deze dagen. En toch...
Iets in mij wil de teugels in handen nemen. Iets realiseren. Dingen doén. Ik kijk naar mensen die van alles aan het ondernemen zijn. Ik zie ook dat de wereld dat nodig heeft, dat we van alles ondernemen. Achterover leunen lijkt wel het laatste wat nodig is deze dagen. En toch: moet je dan maar doen om te doen? Toch niet, voel ik, samen met heel wat vrouwen rondom mij met wie ik die gedachte deel. Het voelt geforceerd en mist zijn point. Welk stukje van de grote puzzel heb ik precies te leggen? Welk radertje heb ik in dat grote raderwerk in te brengen, zodat we samen één grote motor in gang kunnen trekken? Als ik andermans passie ga uitleven, draait het raderwerk mank. Want dan zitten er twee radertjes op dezelfde plaats en mist er ergens anders een cruciale verbinding. Het lijkt me dus de kunst om dat eigen wieltje te vinden dat je zelf draaiende moet zien te houden. Iets wat perfect en alleen bij jou past. ‘Doe niet wat je weet dat anderen ook kunnen doen’, adviseerde iemand me ooit. ‘Doe dat wat je zodanig eigen is dat niemand anders het (op die manier) zou kunnen doen.’ Dat is even zoeken. Wat onderscheidt ons van de ander? Wat is dat ding waar vrienden van zeggen: jij doet dat zo goed, het lijkt je zo makkelijk af te gaan, dat is écht iets voor jou…?
Tijdens de lockdown gaf een vriendin een online seminarie en vroeg ze ons na te gaan: wat gaat er in jouw leven zo vanzelf dat het je helemaal geen moeite kost? Tot mijn verbazing voelde ik mijn hart openbarsten. Liefde geven gaat mij blijkbaar goed af. Jee, melig, dacht ik nog, ik had liever gehoord dat ik een kei ben in schrijven, leiden of enthousiasmeren. Maar goed, liefde dus. Tweede vraag was: hoe kan dat nog makkelijker? ‘Door nog minder van jezelf te moeten’, bromde een stem diep binnenin me. Dat antwoord verbaasde me al helemaal. Na vier maanden time-out en drie maanden corona-quarantaine leek er in mijn leven bijna niets meer te moeten. Maar dus: nog minder moeten. En dat in tijden waarin er zoveel lijkt te moeten veranderen, ondernomen worden, rechtgetrokken worden, uitgesproken worden…? God-god, dacht ik, waar leidt dat heen?
Alle ingenieuze postcorona-bedenksels ten spijt – het zal vooral het hart zijn dat we de komende tijden nodig zullen hebben, komt me zo te binnen. Het hart als motor.
Misschien leidt mijn leven me wel gewoon naar… het hart, schiet me te binnen, als we na een tocht door la douce France de ring van Brussel weer oprijden. Ik trek mijn voeten van het dashboard en ga van slag rechtop zitten. Eureka. Niet enkel naar het hart van Europa, het centrum van diversiteit, maar naar dat van de mens. Want – alle ingenieuze postcorona-bedenksels ten spijt – het zal vooral het hart zijn dat we de komende tijden nodig zullen hebben, komt me zo te binnen. Het hart als motor. Ik ben er al een tijdje van overtuigd dat wetenschappers straks evenveel onderzoek zullen doen naar de complexe werking van het hart dan ze nu doen naar ons brein. ‘Kan je denken via je hart?’, vroeg een vriendin me onlangs, toen ik worstelde met een dilemma waar ik met mijn denken maar niet uitkwam. ‘Weten zonder te denken is de hoogste vorm van intelligentie’, gaf Deepak Chopra ook enkele dagen geleden mee op Facebook. Er zijn dingen die we gewoon weten vanuit het hart. Dingen die wat moed vragen om uit te spreken. Hart (cor) en moed (courage) zijn niet voor niets met elkaar verbonden, ook etymologisch. Het vraagt moed om vanuit het hart te leven.
Enkel met ons hoofd gaan we geen oplossingen vinden voor de vele dilemma’s waar we voor staan. De ratio denkt te analytisch, logisch, fragmentarisch, kan maar stukjes van het probleem oplossen en verliest daarbij het grotere geheel uit het oog. Als we vanuit het hart denken, zien we de wereld holistischer. Vanuit een breder, totaler beeld. Dan zijn we ook makkelijker bereid alle aspecten van een gegeven mee in acht te nemen, uiteenlopende stemmen te horen, een diversiteit aan invalshoeken toe te laten – en niet enkel ons eigen kleine verhaal, onze eigen kleine waarheid, ons eigen kleine drama. Dan leunen we misschien eindelijk eens rustig achterover, om naar het geheel der dingen te kijken en te zien wat de collectiviteit der gebeurtenissen in de wereld ons eigenlijk wil vertellen, los van ons eigen beperkte denkbeeld. Dan beseffen we misschien dat we ieders authentieke inbreng nodig zullen hebben om tot een goed functionerende machine te komen, en niet enkel die van een paar erkende denkers. En dan zien we misschien meer dan ooit dat we niets zijn, zonder alles.
Het hart dus. Zou het zo simpel kunnen zijn?